Tản mạn về cây hoa phượng đỏ
Ai đặt tên cho Hải Phòng là thành phố hoa phượng đỏ?
Hải Phòng vừa tổ chức Lễ hội Hoa Phượng Đỏ lần thứ nhất vào ngày 09-10 tháng 6 năm 2012.
Hoa phượng đỏ là loài hoa tiêu biểu của Hải Phòng giống như Hoa Sen là Quốc hoa của Việt Nam. Thủ đô Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh chưa biết đã chọn loài hoa nào là loài hoa đặc trưng cho mình (chỉ biết Trịnh Công Sơn đã làm cho cây cơm nguội vàng, cây bàng lá đỏ… nổi bật trong bài hát “Mùa thu Hà Nội”).
Nhưng ai đã gọi Hải Phòng là Thành phố Hoa Phượng Đỏ? Từ thời Pháp thuộc Hải Phòng chỉ được gọi là thành phố Cảng.
Khi tiếp quản Hải Phòng ngày 13/5/1955 còn được gọi là Thành Tô. Bọn trẻ chúng tôi ngày ấy tập hợp thành đoàn đi rong các phố và hát say sưa “Vinh quang thay rợp trời muôn bóng cờ, lớp lớp quân trên đường, đang tiến về Thành Tô…”. Cán bộ miền Nam tập kết còn lập ra Nông trường Thành Tô trên đất Cảng.
Tìm trong kho tư liệu thấy hình như nhà thơ Hải Như đã là người đầu tiên gọi Hải Phòng bằng danh xưng ấy trong bài thơ “Hải Phòng – thành phố Hoa Phượng Đỏ”.
Nhưng phải đến khi nhạc sĩ Lương Vĩnh phổ nhạc cho bài thơ đó, rồi ca sĩ lừng danh Trần Khánh hát đầu năm 1970 trên đài “Tiếng nói Việt Nam”, tên gọi ấy mới đi vào lòng người, được cả nước cùng gọi, dù cho rất nhiều địa phương trên đường phố tháng 5 rợp trời hoa phượng đỏ nhưng hễ nói đến hoa phượng đỏ là người ta hiểu ngay là nói đến Hải Phòng.
Chuyện lớn mà tự nhiên hình thành là như thế, ai mà biết được nếu làm một cuộc bình chọn, lấy ý kiến các nhà văn hóa, thì chưa biết chừng hoa đặc trưng cho thành phố Hải Phòng trung dũng và quyết thắng, lại là loài hoa khác.
Hoa phượng đỏ - Loài cây từ đâu đến?
Các cụ cao niên nhớ như in, cách nay 60-70 năm, các cụ gọi nó là cây Ba-giăng với rất nhiều trò chơi như ngoắc các nhị hoa vào nhau rồi giật, nhị hoa của ai bị rụng là thua; hạt non ăn ngòn ngọt, chua chua, hạt già ngâm nước vôi một đêm, luộc bóc vỏ cứng, nhai sần sật, cái màng trong mờ bọc ngoài là mầm để hưởng cái vị bùi bùi ngầy ngậy…
Cái tên hoa phượng vĩ, hoa phượng đỏ, hoa phượng là có từ những năm 55-65 trở về sau. Riêng ở thành phố Huế trong thơ của Năm Trân, của Xuân Tâm đã gọi là hoa phượng từ năm 1930.
Cái đặc biệt của phượng vĩ là nở rộ vào tháng 4, 5 và 6. Các chùm hoa đều quay về phía trời xanh như thắp lửa, vì lá phượng là loại lá kép với các lá chét bé li ti, nên khi chùm hoa phượng bừng nở át hết màu xanh của lá. Thú vị là 1 trong 5 cánh hoa lại lốm đốm điểm trắng, vàng cam, trộn với sắc đỏ của 4 cánh còn lại, rực rỡ như màu lông đuôi chim phượng…
Tháng phượng nở trùng với tháng nghỉ hè… xưa kia hè là nghỉ liền ba tháng, tuyệt nhiên không học thêm nếm gì, cho nên hè là sung sướng lắm, đối với lứa tuổi 13-14 nghỉ hè là thích hơn nghỉ Tết, cho nên thấy phượng nở còn rộn ràng trong lòng hơn là thấy hoa đào nở…
Hoa phượng được gọi là HOA HỌC TRÒ là vì vậy.
Ngày nay, học sinh có thể nói không có hè, không có “vacance” (là danh từ nay vẫn phổ biến ở các nước châu Âu), cái âm thanh ấy của nó mỗi lúc vang lên và lại làm náo nức tuổi thơ.
Sung sướng quá, giờ cuối cùng đã hết
Đoàn trai non hớn hở rủ nhau về
Chín mươi ngày nhảy nhót ở miền quê
Ôi tất cả mùa xuân trong mùa hạ
Trong khoảng khắc sách, bài là giấy cũ
Nhớ làm chi, thấy mẹ đợi em trông
Trên đường làng huyết phượng nở thành bông…
Tôi trích bài thơ của nhà thơ Xuân Tâm viết cách đây hơn 80 năm, diễn tả niềm vui của học sinh trọ học ở Huế sắp nghỉ về quê với gia đình, bài thơ tràn ngập niềm vui “trong mùa hoa phượng đỏ”…
T.T