Cái nắng gay gắt, bỏng rát tháng Sáu nhuộm thắm thêm sắc phượng đỏ Hải Phòng - thành phố nơi cửa biển. Có lẽ cũng bởi thế, vị nồng nồng, ngai ngái đặc trưng như bám quyện lấy cả người dân địa phương và du khách đến với mảnh đất này. Người dân vạn chài Đồ Sơn lý giải mùi nồng ngái ấy là mùi của đất, của nước, của hải sản.

Con đường nhỏ dẫn vào làng nghề chế biến hải sản khô truyền thống ở phường Vạn Sơn san sát những nong, những nia cá thu ánh lên dưới nắng. Cụ Phạm Thị Cọt nay đã hơn 80 tuổi nhưng có đến quá nửa đời gắn bó với con cá, con mực, yêu và say vị mặn mòi của biển Đồ Sơn. Bàn tay gầy guộc, nhăn nheo vẫn thoăn thoắt, miệt mài trở từng khúc cá để phơi cho được nắng. Hải sản tươi sống không thể để lâu và vận chuyển đi xa. Người dân vùng biển có nghề chế biến, phơi khô, đóng gói hải sản để đặc sản quê hương đến với nhiều nơi trên mọi miền đất nước.

Cá thu một nắng Đồ Sơn

Trong các loại cá biển, cá thu được nhiều người biết đến nhất, bởi đây là loại cá ngon, có độ đạm cao, được hầu hết người dân sử dụng trong bữa ăn hằng ngày. Vùng biển Hải Phòng có khá nhiều loại cá thu như: thu phấn, thu gai, thu máu… nhưng ngon nhất vẫn là cá thu phấn. Lúc còn tươi, cá thu phấn có lớp váng trên da giống như bụi phấn và khi phơi khô, những bụi phấn này càng hiện lên rõ nét hơn. Cá thu dùng để ăn ngon nhất là phơi khô, bởi khi phơi khô, ráo nước, cá có vị ngọt và mùi thơm đặc trưng.

Sản phẩm cá thu một nắng - một trong những đặc sản của Đồ Sơn với hương vị đậm đà, thơm ngon mà ít có cá thu vùng biển nào sánh được. Cụ Phạm Thị Cọt say sưa nói về bí quyết gia truyền để có mẻ cá thu một nắng thơm ngon: “Cá thu đánh từ biển về phải chọn cá tươi, thường là cá câu hoặc đánh bằng lưới vây sẽ không bị trầy xước. Sau khi được rửa sạch, cắt phần đầu và đuôi đem chế biến, chỉ để lại phần thân. Xắt thân cá thành từng khúc với độ dày bằng khoảng một đốt ngón tay út, ngâm các khúc cá thu vừa cắt vào dung dịch muối loãng khoảng 15 - 20 phút để cá có độ mặn và bảo quản được lâu hơn. Sau đó, vớt cá ra đem đi phơi trên vĩ bằng tre hoặc lưới, dưới ánh nắng mặt trời, bề mặt cá se khô nhưng bên trong cá vẫn mềm. Ngày có nắng to có thể phơi từ 8 đến 13 tiếng. Ngày nắng yếu thì phơi vài ngày. Nếu ngày nào không có nắng thì phải sấy, trong quá trình sấy phải giở đều tay. Cá thu một nắng ngon sẽ có màu trắng trong hoặc hơi ngả chút vàng”.

Cụ Phạm Thị Cọt với nghề chế biến hải sản truyền thống

Cũng bởi cách chế biến kỳ công như vậy của những người dân vạn chài Đồ Sơn mà miếng cá thu nơi đây vẫn giữ được vị thơm ngọt đậm đà của cá thu nguyên vẹn cho dù để 20-30 ngày cấp đông. Tại Đồ Sơn, sản phẩm Cá thu một nắng sản xuất đến đâu cung cấp đến đấy, vì vậy luôn giữ được nguyên hương vị. Sau khi nấu chín, cá vẫn mềm, có vị thơm đậm đà, ăn không bị khô xác. Cá thu một nắng được nhiều người dân địa phương và khách du lịch ưa chuộng vì sạch, không có chất phụ gia, chất bảo quản, là món quà mang đậm vị quê, nổi tiếng trong và ngoài nước.

Cá thu một nắng là một loại thực phẩm chứa nhiều đạm, đặc biệt có dầu, nó là một nguồn giàu omega-3 fatty acids có lợi cho sự phát triển của trí não ở trẻ nhỏ và phục hồi nhanh sức khoẻ của người mới ốm dậy và người suy dinh dưỡng. Cá thu giúp giảm các tác nhân gây ung thư trong các tế bào, do đó ngăn ngừa nguy cơ ung thư khác nhau. “Chọn được đúng cá thu một nắng ngon của Đồ Sơn thì chế biến món nào cũng ngon. Đậm đà với các món kho, sốt, rim. Thơm nguyên vị với các món chiên, rán. Và tiện dụng, bổ dưỡng với món ruốc” – Chị Nguyễn Cẩm Hà, một thực khách Hà Nội sành ăn chia sẻ. Là món ăn ngon bổ dưỡng, nên cá thu một nắng rất thích hợp khi mua làm quà biếu tặng bạn bè, người thân trong các dịp lễ tết, hội họp...

Cá thu một nắng Đồ Sơn sau khi được hút chân không để bảo quản

Mới đây, cá thu một nắng của Đồ Sơn đã được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và công nghệ) bảo hộ nhãn hiệu tập thể. Bà Nguyễn Thị Loan – Chủ tịch Hội Nông dân Đồ Sơn, người đã không quản ngại gian nan, vất vả để tìm cách liên kết, phối hợp với các cơ quan chuyên môn, các hộ sản xuất, chế biến nhằm hỗ trợ xác lập, quản lý, khai thác, bảo vệ và phát triển tài sản trí tuệ cho cá thu một nắng không giấy được niềm vui, sự hồ hởi trong ánh mắt khi chia sẻ: “Đồ Sơn hiện có trên 50 hộ gia đình sản xuất và chế biến hải sản. Sản phẩm cá thu một nắng Đồ Sơn ngày càng khẳng định chất lượng, thương hiệu của mình, là món ẩm thực ấn tượng thu hút du khách khi đến với Đồ Sơn và là một lựa chọn hàng đầu trong những đặc sản Hải Phòng để làm quà cho người thân. Trước đây, người dân Đồ Sơn cứ lặng lẽ làm rồi bán ra thị trường, không đăng kí nhãn hiệu hàng hóa, không ghi rõ nguồn gốc xuất xứ nên thường xuyên bị gắn giả nhãn mác. Bởi vậy, việc xác lập quyền sở hữu trí tuệ đối với đặc sản cá thu một nắng có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp các hộ sản xuất, chế biến mở rộng thị trường, góp phần chống gian lận thương mại và khai thác tiềm năng, lợi thế để phát triển du lịch Đồ Sơn”.

Rời Đồ Sơn, du khách vẫn thấy quanh quẩn vị biển nồng nồng, ngai ngái như níu kéo đầy vấn vương, lưu luyến. Mang theo về gói cá thu một nắng như một món quà quê hương mặn mòi vị biển và để nhớ đến vùng đất đầu sóng ngọn gió với những con người cần cù, sôi nổi, nồng hậu.