Giáo dục nghề nghiệp - phần 1: Thực trạng và kết quả hoạt động tại Hải Phòng

Với mục tiêu xây dựng “thành phố Hải Phòng trở thành thành phố Cảng xanh, văn minh, hiện đại, thông minh với tốc độ tăng trường kinh tế đột phá; là trung tâm dịch vụ, công nghiệp lớn có năng lực cạnh tranh cao; là trọng điểm phát triển kinh tế biển của cả nước; là trung tâm giáo dục và đào tạo…”, thành phố Hải Phòng xác định và có chỉ đạo sớm đến các cấp, các ngành việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là một trong những điều kiện tiên quyết nhất nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế thành phố. Thực hiện chỉ đạo của thành phố, công tác đào tạo giáo dục nghề nghiệp trên địa bàn thành phố bước đầu được đổi mới theo xu hướng đòi hỏi chất lượng ngày càng cao.

Mạng lưới cơ sở GDNN thành phố Hải Phòng được phát triển theo hướng xã hội hóa; đa dạng về loại hình, trình độ đào tạo và mô hình hoạt động với 59 cơ sở giáo dục nghề nghiệp (gồm: 16 trường cao đẳng, 17 trường trung cấp, 12 trung tâm giáo dục nghề nghiệp và 14 trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên các quận, huyện) và 10 cơ sở khác có hoạt động giáo dục nghề nghiệp. Số nghề đào tạo lên đến hơn 100 nghề, có sức lan tỏa và thu hút được nhiều học sinh - sinh viên từ các địa phương lân cận trong vùng tham gia học nghề tại Hải Phòng. Kết quả năm 2017,2018, tuyển mới đào tạo đạt 101.500 học sinh-sinh viên- người học nghề. Nhằm tăng cường đầu tư phát triển và quản lý mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp, thành phố đang xúc tiến xây dựng phê duyệt quy hoạch phát triển mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030.

Các điều kiện đảm bảo chất lượng từng bước được cải thiện:

Đội ngũ nhà giáo GDNN được ổn định từ năm 2015, được quan tâm chuẩn hóa, nâng cao chất lượng về trình độ chuyên môn, kỹ năng thực hành nghề,…từng bước khắc phục được tình trạng bất hợp lý về cơ cấu ngành nghề của nhà giáo. Đến hết năm 2018, tổng số nhà giáo GDNN là 2.444 người, trong đó 1816 người có trình độ từ đại học trở lên (chiếm 74%); 2.199 người đạt chuẩn nghiệp vụ sư phạm (đạt 90%); 100% đạt chuẩn về ngoại ngữ và tin học; đã hình thành được đội ngũ nhà giáo giảng dạy các nghề trọng điểm gồm 512 người đều đạt chuẩn theo quy định, 139 người được cấp chứng chỉ kỹ năng thực hành nghề, 113 người được cấp chứng chỉ kỹ năng nghề quốc gia.

Chương trình đào tạo được xây dựng và phát triển dựa trên các tiêu chuẩn kỹ năng nghề, xuất phát từ thực tiễn sản xuất của doanh nghiệp; cấu trúc chương trình được xây dựng theo mô đun với sự tham gia của doanh nghiệp với. Thời gian thực hành tại doanh nghiệp chiếm từ 30-40%/tổng số 70% thời gian thực hành. Đã huy động doanh nghiệp trong công tác kiểm tra, thi đánh giá như xây dựng ngân hàng đề thi, tham gia hội đồng thi. Riêng đối với chương trình đào tạo nghề trọng điểm cấp trình độ khu vực và quốc tế, các trường nghề chất lượng cao gồm: Trường Cao đẳng nghề Số 3, BQP, Trường Cao đẳng Du lịch Hải Phòng tiếp nhận theo quy định và tổ chức đào tạo đảm bảo yêu cầu, hướng dẫn của Tổng cục GDNN.

Công tác tự đánh giá chất lượng cơ sở GDNN đã được 100% trường cao đẳng, trường trung cấp trên địa bàn thành phố Hải Phòng thực hiện nghiêm túc định kỳ hằng năm; qua đó, các trường căn cứ để điều chỉnh các điều kiện nhằm nâng cao chất lượng đào tạo của cơ sở; từ năm 2017, trường Trường Cao đẳng nghề Số 3, BQP, Trường Cao đẳng Du lịch Hải Phòng được tổ chức kiểm định của Úc đánh giá kiểm định đạt tiêu chuẩn để đào tạo chương trình nghề trọng điểm cấp độ khu vực và quốc tế.

Việc tổ chức đào tạo nghề nghiệp đã dần chuyển sang đào tạo theo hình thức tích lũy tín chỉ. Cơ sở vật chất, thiết bị đào tạo được tập trung đầu tư theo nghề trọng điểm, cơ bản đáp ứng yêu cầu đào tạo. Một số cơ sở có thể vận dụng, khai thác tối đa công năng sử dụng và bằng nhiều giải pháp đã phát huy tác dụng đầu tư ở một số nghề như nghề Điện Công nghiệp của Trường CĐ Công nghiệp Hải Phòng, nghề Hàn của Trường CĐN Giao thông vận tải Trung ương II, được sử dụng để tổ chức đánh giá kỹ năng nghề quốc gia cho người lao động; liên kết với doanh nghiệp tổ chức sản xuất kinh doanh tạo điều kiện cho học sinh, sinh viên thực tập nghề, tăng nguồn thu cho cơ sở. Nhiều mô hình thiết bị đào tạo tự làm do các cán bộ, nhà giáo thiết kế, chế tạo được ứng dụng có hiệu quả trong đào tạo, giúp các cơ sở giảm bớt chi phí đầu tư thiết bị đào tạo. Các hoạt động đào tạo nguồn nhân lực kỹ thuật được thực hiện chuyên sâu hơn theo nghề trọng điểm phục vụ phát triển công nghiệp, du lịch, kinh tế biển; riêng đối với đào tạo nhân lực biển, đã tổ chức đào tạo nghề đi biển đạt tiêu chuẩn quốc tế cho lao động nước ngoài; đúng theo hướng Hải Phòng là một trọng điểm phát triển kinh tế biển của cả nước.

Sự gắn kết giữa giáo dục nghề nghiệp và doanh nghiệp ngày càng chặt chẽ trong quá trình tổ chức đào tạo, nhất là tổ chức chương trình thực tập, gắn đào tạo nghề với giải quyết việc làm tiếp tục đẩy mạnh; nhiều doanh nghiệp mạnh dạn cho sinh viên thực hiện trực tiếp trong dây chuyền sản xuất; trong quá trình thực tập, các doanh nghiệp đều hỗ trợ tiền ăn trưa, miễn giảm kinh phí vật tư, tạo điều kiện tốt nhất cho sinh viên; Riêng đối với một số doanh nghiệp sử dụng lao động phổ thông như ngành may mặc, doanh nghiệp chủ động đầu tư, phối hợp với Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên các quận, huyện tổ chức đào tạo cho lao động phổ thông để tiếp nhận ngay lao động sau khi đào tạo. Để thu hút lao động cho doanh nghiệp của mình, hiện các doanh nghiệp đều chủ động đặt hàng, phối hợp với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp để tuyển sinh, hỗ trợ đào tạo và thực hiện nhiều chính sách ưu đãi đối với người học; qua đó cho đến nay việc hợp tác với doanh nghiệp trong quá trình đào tạo nghề nghiệp được đẩy mạnh, thực hiện hầu hết tại các cơ sở GDNN.

Chất lượng và hiệu quả đào tạo nghề có bước chuyển biến tích cực, kỹ năng nghề của học sinh, sinh viên tốt nghiệp được nâng lên, 80% - 85% số lao động qua đào tạo nghề trình độ cao đẳng được sử dụng đúng nghề; 30% có kỹ năng nghề từ khá trở lên, có một số nghề (Hàn, Dịch vụ nhà hàng, Điều khiển tàu biển,…), kỹ năng nghề của sinh viên đã đạt chuẩn quốc tế, qua đó bước đầu đáp ứng được nguồn nhân lực có tay nghề cao theo yêu cầu của các khu công nghiệp, các doanh nghiệp FDI và cho xuất khẩu lao động. Lao động qua đào tạo nghề tham gia vào hầu hết các lĩnh vực và bước đầu có thể đảm nhận được các vị trí công việc phức tạp mà trước đây phải do chuyên gia nước ngoài thực hiện; trung bình khoảng 70% sinh viên tìm được việc làm hoặc tự tạo việc làm ngay sau khi tốt nghiệp, ở một số nghề, tỷ lệ này đạt trên 100%. Qua đó góp phần nâng cao tỷ lệ lao động qua đào tạo; năm 2018 đạt 80%, trong đó qua đào tạo nghề đạt 57%, có chứng chỉ từ 3 tháng trở lên đạt 33%.

Tuy nhiên, đứng trước thị trường lao động năng động và thay đổi nhanh chóng trong quá trình phát triển kinh tế đột phá của thành phố, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp của thành phố vẫn chưa thay đổi theo kịp với yêu cầu. Cơ cấu tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp còn bất cập, chủ yếu vẫn là trình độ sơ cấp và dưới 3 tháng. Mục tiêu tuyển mới, đào tạo nghề nghiệp trình độ cao đẳng, trung cấp đạt 35% trong tổng số tuyển mới nhưng kết quả chỉ đạt khoảng 16%. Tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp khó khăn, đặc biệt ở những ngành, nghề nặng nhọc độc hại. Mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp còn nhiều bất cập, việc phân bố các cơ sở giáo dục nghề nghiệp không đồng đều, tập trung phần lớn ở các quận, huyện lân cận nội thành; ngành nghề và cấp trình độ đào tạo trùng lặp, chồng chéo; một số ngành, nghề phục vụ các lĩnh vực có thế mạnh, mang tính đột phá của thành phố như: dịch vụ cảng biển, Logistic, tài chính, xuất nhập khẩu, điện tử công nghiệp, điện gia dụng, điện tử viễn thông…chưa được đăng ký tổ chức đào tạo. Các điều kiện phục vụ đào tạo như: chuẩn hóa cán bộ quản lý và nhà giáo giáo dục nghề nghiệp, cơ sở vật chất, thiết bị đối với nghề trọng điểm cơ bản chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới và nâng cao chất lượng GDBNN theo cấp trình độ đào tạo. Chương trình, giáo trình đào tạo chưa được thường xuyên cập nhật, bổ sung; cách tiếp cận phương pháp dạy và học theo hướng tích cực, lấy người học làm trung tâm, chú trọng đến năng lực thực hiện chưa triển khai hiệu quả. Các nội dung giảng dạy kỹ năng mềm, kỹ năng khởi nghiệp trong chương trình đào tạo chưa được chú trọng; công tác đổi mới hình thức thi, kiểm tra, đánh giá học sinh, sinh viên còn chậm. Phần nào chất lượng, hiệu quả đào tạo  chưa đáp ứng đủ được các yêu cầu của doanh nghiệp và thị trường lao động, nhất là kỹ năng mềm, ý thức tổ chức kỷ luật, tác phong làm việc, năng lực ngoại ngữ, tin học…chưa chú trọng và chưa hình thành được nguồn lao động có tay cao.